کد مطلب:22731 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:34

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

منظور از«اشتياق ذاتي» كه از جمله عوامل شناخت است چيست؟

در مغرب زمين از قرن هيجدهم به اين طرف كه دانش‎ها در راه صنعت و توليد هر چه بيشتر در راه سودجوئي به استخدام سودجويان درآمده، عامل اشتياق ذاتي به شناخت و معرفت رو به كاهش تأسف انگيز گذاشته و عامل عمده تلاشهاي معرفتي همان سودجوئي گشته كه شاخه اي از خودخواهي است. ميتوان در مغز آدميان دو نوع اشتياق براي شناخت در نظر گرفت:
نوع يكم ـ اشتياقي است كه انسان را به خود علم و معرفت تحريك ميكند، كه ميتوان آنرا به عامل گريز از ظلمت به نور و از جهل به علم، تعبير نمود و ميتوان آنرا با قطع نظر از وحشتي كه در ظلمت و جهل نهفته است، يك عامل مثبت روشن گرايي ناميد و بهر حال اين عامل پيش از سقوط شرق و غرب در گرداب خودخواهي و سودجوئي، اكثريت قريب به اتفاق مغزهاي متفكرين را اشغال ميكرد. شناخت يك امتياز بسيار مقدسي جلوه ميكرد كه دارنده آن، خود را غوطه ور در هدف حيات تلقي ميكرد و حاضر بود تمامي عمرش را در راه افزايش شناخت سپري نمايد و از لذايذ و مزاياي زندگاني طبيعي چشم بپوشد، مخصوصاً آن نوع از شناخت و معرفت كه ميتوانست انسان و جهان را بطور كلي و اجمالي براي متفكر تفسير و توجيه نمايد. و بهمين جهت است كه صاحبنظران سرگذشت معرفت معتقدند كه افراط گري بشر در گذشته درباره شناخت محض ارتباط عالمـانه او را از طبيعـت قطع كرده و او را به درون خود كشانيده است. اين درون گرايي هم طبيعت را از او بيگانه نموده است و هم عظمت عمل و گرديدن را از او پوشانيده است. بنظر ميرسد كه ما بايد ميان اشتياق ذاتي به شناخت و اشتياق به ذات شناخت را، از يكديگر تفكيك نمائيم. آنچه كه مو جب بيگانگي گذشتگان از طبيعت و محروميت از عمل و گرديدن گشته است، اشتياق به ذات شناخت بوده است كه خود اين پديده را مورد عشق و پرستش قرار داده بودند. و مانند كسي كه بنشيند و به خود چراغ خيره شود و ديدگانش را خسته و فرسوده نمايد غافل از آنكه چراغ براي نشان دادن واقعياتي خارج از خود ميباشد، نه براي خيره گشتن در خود آن. اما اشتياق ذاتي به شناخت عبارتست از اينكه علاقه به آن، معلول خودخواهي و سود جوئي نباشد. بلكه با هدف گيري نشان دادن واقعيات بوده باشد كه يكي از آن واقعيات باز شدن بعد معرفتي آدمي است.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 6
آية الله محمدتقي جعفري